Quy trình chăm sóc, nuôi dưỡng nái hậu bị

Quy trình chăm sóc, nuôi dưỡng nái hậu bị

I, TUYỂN CHỌN HEO HẬU BỊ

+ Chọn ở nhà

a, Chọn theo gia phả:  những con sữa tốt, nhiều con, nuôi con mau lớn

b, Chọn theo ngoại hình:

-         Chân cao, dài. Không nứt móng. Đi bằng móng, dáng đa nhanh nhẹn, uyễn chuyển.Dù heo có đặc tính di truyền tốt đến đâu mà chân móng không tốt thì cũng không sử dụng được

-         Bụng thon, gọn

-         Mông to, nở

-         Khấu đuôi lớn

-          Vú: 12 vú trở lên. Không có vú lép, núm vú to, lộ rõ. Sắp xếp đều nhau

-         Âm môn: phát triển, không dị tật. Không chọn những con âm hộ nhỏ mang thai cũng như nuôi con kém

+ Mua heo hậu bị

-         Cơ sở có uy tín, chất lượng con giống tốt ( đã làm đầy đủ vacxin, heo con sinh trưởng nhanh, phát triển tốt )

-         Hỏi ý kiến của khách hàng đã mua về chất lượng con giống nơi đó

II, THÍCH NGHI CỦA LỢN HẬU BỊ

+ Lợn hậu bị khi nhập về phải nuôi cách ly: Giúp heo tránh những mầm bệnh mới tấn công ( lợn mới nhập về bị stress, mệt mỏi và sức đề kháng kém ). Theo dõi , tránh lây lan mầm bệnh mới cho heo cũ

+ Cho lợn thích nghi với mầm bệnh ở trại: Giúp lợn nhanh chóng tạo kháng thể tự nhiên chống lại dịch bệnh

-         Tạo miễn dịch cho hệ tiêu hóa: cho ăn phấn nái lứa 1 trộn với cám

-         Hệ sinh sản: cắt thái thai nhau, chết lưu trộn cám

-         Hệ hô hấp : Nuôi nái hậu bị với những lứa heo khác với tỷ lệ 1/5

Những chất bài thải trên cho thích nghi không quá 24h để tránh vi khuẩn sinh sôi nảy nở sẽ nguy hiểm

Những chất bài thải trên là những nguồn vacxin miễn phí và hiệu quả

III, THÚC ĐẨY HẬU BỊ LÊN GIỐNG

+ Tốt nhất là cho tiếp xúc với heo đực

+ Thời điểm tiếp xúc với heo đực tốt nhất: 160 đến 170 ngày tuổi là tốt nhất( kích thích phát triển tuyến vú, tăng số lượng trứng rụng, trọng lượng và độ lớn của trứng và tử cung sẽ gia tăng, động dục rõ ràng hơn.)

+ Tiếp xúc hoàn toàn với nhau bằng cách nhốt chung

+ Tiếp xúc mỗi ngày 15 đến 20 phút và khoảng 10 ngày

+ Tiếp xúc với 2 con đực khác nhau thì hiệu quả tốt hơn

+ Tiếp xúc với heo đực 1 năm tuổi tốt hơn heo đực đã thành thục hoàn toàn

IV, THỜI GIAN PHỐI HEO HẬU BỊ

Thời gian phối giống heo hậu bị ảnh hưởng rất lớn đến số con sơ sinh

a, Nếu phối lần đầu tiên sớm quá

+ Thể trạng phát triển chưa hoàn chỉnh. Chưa sẵn sàng cho quá trình làm mẹ

+ số con sơ sinh thấp ( trứng rụng chưa nhiều )

+ heo mòn thể trạng nhiều ( vừa sinh trưởng vừa nuôi con )

+ sau cai sữa lên giống chậm

+ nhanh loại thải nái

b,Nếu phối lần đầu tiên quá trễ

+ Heo dễ bị béo phì ( cho ăn tự do )

+ Lãng phí cám

c, Khi nào phối là phù hợp

+ Heo hậu bị đạt 7,5 đến 8 tháng tuổi

+ Trọng lượng 110 đến 120 kg

+ Lên giống khoảng 2 đến 3 lần là phù hợp

+Heo là động vật đa thai nên số trứng rụng rất nhiều. Mỗi chu kỳ bình quân khoảng 25 quả tùy giống , dinh dưỡng, lứa đẻ

- Heo hậu bị số trứng rụng nhiều hơn heo nái

- Lần lên giống đầu tiên 10,3 quả

- Lần lên giống thứ 2 : 11,3 quả

- Lần lên giống thứ 3: 11,45

- Lần lên giống thứ 4: 12 quả

- Và tới thời kỳ nào đó số lứa đẻ càng tăng thì trứng rụng càng nhiều

V, THỨC ĂN CHO HEO HẬU BỊ

+ Cho heo nái ăn tự do đến 80 hoặc 90 kg. Sau đó cho ăn khống chế ( 2,2 đến 2,5 kg ) và chuyển sang thức ăn nái nuôi con đến khi phối giống thì dừng lại

Tại sao cho ăn hạn chế và cho ăn thức ăn nái nuôi con

+ Cho ăn hạn chế: Tránh heo quá mập, heo bị nân

+ Cho ăn thức ăn nái nuôi con: Tăng cường dinh dưỡng trước khi phối giống, giúp heo hoàn thiện phát triển khung xương. Đạt  những tiêu chuẩn cần thiết để làm mẹ

+ Thức ăn tránh nấm mốc: kẻ thù dấu mặt vì thường không biểu hiện rõ ra bên ngoài nhưng ảnh hưởng đến việc phát dục của heo hậu bị như: chậm động dục, buồng trứng không phát triển, vô sinh và ngộ độc

VI, NƯỚC UỐNG CHO HEO HẬU BỊ

+ Nhu cầu nước cho heo hậu bị từ 5 đến 8 lít mỗi ngày

+ Áp lực nước là 2 lít/ phút

VII, THỜI GIAN CHIẾU SÁNG CHO LỢN HẬU BỊ

+ Thời gian chiếu sáng cho heo hậu bị 16h/ ngày

+ Kích thích heo lên giống nhanh hơn

+ Thời gian chiếu sáng không ảnh hưởng đến số con trên lứa, nhưng thiếu ánh sáng thì hiện tượng tiêu phôi có thể xảy ra ở giai đoạn đầu thai kỳ

+ Sử dụng bóng huỳnh quang tốt hơn so với đèn sợi đốt và có ánh sáng gần giống với ánh sáng tự nhiên hơn

+ Theo diện tích, cường độ ánh sáng tối thiểu 100w/1m2

+ Ánh sáng phải được đặt trên đầu lợn nái

+ Đảm bảo lợn được tiếp xúc tối đa với ánh sáng ban ngày

+ Thời gian chiếu sáng 24h/ ngày thì lại không tốt

VIII, VACXIN CHO HEO HẬU BỊ

+ Trước khi phối khoảng 1 tháng phải làm đầy đủ vacxin cho heo. Để heo có kháng thể truyền qua sữa đầu cho heo con giúp heo con chống lại bệnh tật

+ Các loại vacxin cần tiêm phòng: Dịch tả, phó thương hàn, tụ huyết trùng

+ Nếu có điều kiện thì tiêm thêm 1 số loại vacxin: PRRS, FMD, Suyễn..

+ Tẩy nội, ngoại kí sinh trùng bằng ivermectin

+ Trộn kháng sinh vào thức ăn để phòng bệnh cho lợn

THỤ TINH NHÂN TẠO TRÊN HEO

I.                  HUẤN LUYỆN LỢN ĐỰC NHẢY GIÁ VÀ LẤY TINH.

1.     Giá nhảy cho Lợn.

Giá nhảy cho Lợn có thể được làm bằng bất cứ vật liệu gì ( ximăng, gỗ, sắt thép.. ..) miễn là tiện lợi và rẻ tiền, dễ làm cho người sử dụng. Có thể xây cố định bằng ximăng, hoặc chế tạo giá di động, hay điều chỉnh được. Dọc theo sườn giá nhảy nên lắp các mấu gác chân giúp cho Lợn được thuận lợi khi nhảy giá.

Giá nhảy nên được đặt ở một khu vực  riêng rẽ, yên tĩnh. Trong ngăn lấy tinh, ít nhất lắp đặt 2-3 rào chắn bằng ống tròn nhựa hoặc kim loại đặt cách nhau 30 cm, để cho người lấy tinh không phải mở cửa hay nhảy qua tường.

Vị trí thích hợp để đặt giá lấy tinh là góc phòng hoặc sát tường làm như vậy sẽ hạn chế được mức tối thiểu việc đi lại của con đực quanh giá, cách bố trí này giúp cho kỹ thuật viên thao tác lấy tinh dễ dàng nhất là khi phải đẩy lợn trèo lên giá để lấy tinh.

2.     Huấn luyện Lợn đực.

Nhìn chung, tạo cho Lợn đực nhảy giá là khá dễ dàng, bước đầu tiên là tập cho Lợn làm quen với giá. Khi Lợn đực vào khu vực lấy tinh, , một số con có tính dục cao khi phát hiện ra giá nhảy sẽ hung hăng đòi giao phối, còn những con khác thì tuỳ theo và áp dụng các biện pháp sau:

·                    Cho Lợn tập sự xem con khác nhảy giá, sau đó cho nó tiếp xúc với giá nhảy, sau một vài lần là được.

·                    Dùng một con Lợn nái nhốt dưới gầm giá nhảy làm mồi, Lợn đực sẽ bị kích thích và đòi nhảy giá, khi Lợn đực đã quen thì khong cần dùng mồi nữa.

·                    Cưỡng bức Lợn nhảy giá, đẩy Lợn đực lên giá, đồng thời kích thích bằng tay bao dương vật để Lợn thò dương vật ra ngoài, sau vài lần Lợn sẽ quen và nhảy giá. Tuy nhiên cũng cần đề phòng sự phản ứng của Lợn đực.

Ngoài ra, tần suất lấy tinh cũng ảnh hưởng đến chất lượng tinh.

Những ảnh hưởng của tần số lấy tinh của lợn.

Khoảng cách lấy tinh (giờ)	Lượng xuất tinh (ml)	Nồng độ tinh trùng  (tỷ)	Tổng số tinh trùng tiến thẳng (tỷ)	Số liều tinh dịch từ một lần lấy tinh (mỗi liều có 1tỷ tinh trùng)
24	116	0.125	9.7	9.7
48	166	0.145	16.1	16.1
72	181	0.150	27.2	27.2
96	221	0.220	37	37
120	256	0.220	45.1	45.1
144	251	0.200	38.7	38.7
168	239	0.210	38.1	38.1

Do đó nhiều chuyên gia về thụ tinh nhân tạo lợn cho rằng 1 tuần chỉ lấy tinh 2 lần là thích hợp, bảo đảm sức khoẻ lợn đực, chất lượng tinh trùng được nâng cao.

3.     Lấy tinh.

Trước đây người ta lấy tinh bằng âm đạo giả, nhưng ngày nay chủ yếu là bằng tay. Khi Lợn đực vào phòng lấy tinh cần tạo cảnh quan, mùi để kích thích dục tính của con vật. Sau khi nó ôm giá nhẹ nhàng kích thích bằng tay vào bao dương vật, matxa, để kích thích dương vật thò ra, khi dương vật thò ra thì nhanh tay, dùng lòng bàn tay nắm đoạn xoắn của dương vật. Khi nắm không nên nắm quá chặt hoặc quá lỏng. Kích thích dương vật bằng áp lực. Nếu kích thích đúng thì Lợn đực sẽ duỗi toàn bộ dương vật ra và nó sẽ ngừng động tác thúc tới trước và bắt đầu xuất tinh.

Khi Lợn đực xuất tinh thì sẽ không hứng chất dịch ban đầu gồm keo, tinh dịch loãng. đợi đến khi thấy tinh dịch có màu trắng sữa thì hứng vào cốc hứng tinh đẫ được lắp vải màn vô trùng từ trước.

Để bảo đảm cho chất lượng tinh trùng tốt cần chú ý tắm, chải cho Lợn 1-2 lần vào mùa hè. Cho Lợn vận động hàng ngày, tránh cho Lợn quá béo và quá gầy. Mỗi tuần lấy 2-3 lần và sau khi lấy tinh thì chú ý cho nghỉ 30- 40 phút rồi mới cho ăn.

II.               ĐÁNH GIÁ PHẨM CHẤT TINH DỊCH LỢN.

Nói chung tinh dịch tốt là yếu tố quan trọng để đạt được tỷ lệ thụ tinh cao.

Các chỉ tiêu để đánh giá là:

·                    Màu sắc tinh dịch

·                    Độ pH tinh dịch

·                    Lượng xuất tinh ( ký hiệu là V )

·                    Hoạt lực của tinh trùng ( ký hiệu là A )

·                    Nồng độ tinh trùng/ml tinh dịch ( ký hiệu là C )

·                    Tổng số tinh trùng tiến thẳng trong tinh dịch ( VAC )

·                    Tỷ lệ tinh trùng kỳ hình ( ký hiệu là K )

·                    Sức kháng của tinh trùng ( ký hiệu là R )

·                    áp xuất thẩm thấu của tinh dịch ( ký hiệu là Posm )

·                    Acroxom.

III.           PHA LOÃNG VÀ BẢO TỒN TINH DỊCH LỢN.

1.     Môi trường pha loãng và bảo tồn tinh dịch Lợn.

Mục đích của môi trường pha loãng là:

·                    Dung dịch cung cấp năng lượng  cho tinh trùng

·                    Dung dịch chống sốc cho tinh trùng

·                    Dung dịch đệm cho tinh trùng

·                    Dung dịch đẳng trương cho tinh trùng

·                    Dung dịch hạn chế vi trùng phát triển.

·                    Dung dịch làm tăng số liều phối giống.

Môi trường hiện nay trên thị trường rất phong phú, về cơ bản là được dựa theo một số những môi trường đã được xây dựng của nhiều nước trên thế giới, cũng có thể cơ sở tự sản xuất, hay nhập môi trường đóng gói sẵn của các trung tâm. có nhiều loại môi trường: Liên xô 2, Kiep, Hulsenberg, BTS (Beltsvill Thawing Solution), Butschwiler, Modena, TH4, .. ..  Tại Trung tâm Kỹ thuật Lợn giống Trung ương, sau nhiều thời gian theo dõi, pha chế, thực nghiệm đã đưa ra được một loại môi trường TH5 và đang cung cấp cho rất nhiều trạm trại thụ tinh nhân tạo trong cả nước, đảm bảo tốt những yêu cầu cần có cho một loại môi trường, với thời gian bảo quản 2-3 ngày, thời hạn sử dụng 10 tháng.

2.     Cách pha loãng tinh dịch trong môi trường.

Người ta khuyến cáo pha loãng tinh dịch trong môi trường trong điều kiện càng vô trùng bao nhiêu càng tốt bấy nhiêu, nên bảo đảm cho nhiệt độ môi trường pha loãng tương đương với nhiệt độ tinh dịch ( chênh nhau không quá 2⁰C. Cách pha loãng môi trường TH5 của Trung tâm Kỹ thuật Lợn giống Trung ương:

Nhiệt độ thích hợp cho tinh dịch đã pha loãng của Lợn là 15 -18 ⁰C, nhiệt độ cao hơn 18⁰C trong thời gian ngắn cũng có thể chấp nhận được, tuy nhiên với nhiệt độ nhỏ hơn 15⁰C lại có hại cho sức khoẻ của tinh trùng cũng như sự vẹn toàn của các Acroxom tinh trùng. Nên để tinh dịch đã pha loãng trong bóng tối và cứ 12 giờ lại lắc nhẹ một lần sẽ có lợi cho quá trình bảo tồn.

IV.            DẪN TINH CHO LỢN NÁI

1.     Phát hiện động dục

Việc phát hiện động dục chính xác có tầm quan trọng đặc biệt vì đó là một yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến tỷ lệ thụ thai trong chương trình phối giống. Lợn đực có khả năng phát hiện chính xác nhất. Chất lượng phát hiện động dục quan trọng hơn là tần số lần theo dõi trong ngày. Sau đây là một vài so sánh về chất lượng phát hiện động dục:

Cách phát hiện	Tỷ lệ phát hiện
1. Dùng Lợn đực	96 - 100 %
2. Con người quan sát, Lợn nái nhìn và ngửi mùi Lợn đực	90 - 95 %
3. Con người quan sát, Lợn nái mùi và hình ảnh Lợn đực.	80 %
4. Con người quan sát	50 - 60 %

Giai đoạn chịu đực ở Lợn nái hậu bị là 1 - 2 ngày, Lợn nái sinh sản là 2 - 3  ngày. Chỉ  tiêu cao nhất của Lợn nái chịu đực là đứng yên cho Lợn đực nhảy hoặc người sờ nắn thì đứng yên, thậm chí có thể cưỡi lên lưng ( trạng thái mê ì ). Lúc này dẫn tinh viên nên phối giống cho Lợn và sau 12 giờ thì phối lặp ( nếu cần thiết ).

Thời gian động dục cũng như chịu đực nhìn chung là càng dài khi con vật động dục càng sớm sau cai sữa. Đối với Lợn nái nội, nên phối giống vào cuối ngày thứ 2 sang đầu ngày thứ 3 ( tính từ lúc bắt đầu động dục ). Đối với Lợn nái Ngoại, nếu là nái tơ, người ta thường cho  phối vào chiều ngày thứ 3 hoặc sáng ngày thứ 4, còn nái sinh sản thường cho phối vào sáng ngày thứ 3. Tuy nhiên chỉ tiêu này còn biến động theo từng cá thể, vì vậy việc theo dõi sát sao con vật vẫn là yếu tố cần thiết bảo đảm cho thắng lợi của người chăn nuôi. Trong thực tế nhiều khi gia chủ không rõ Lợn nái của mình động dục vào lúc nào nên dẫn tinh viên thường căn cứ vào biểu hiện bên noài của âm hộ Lợn cái để xác định thời điểm dẫn tinh. Do đó nên chú ý quan sát sao cho khi thấy âm hộ Lợn bớt sưng, se lại và hơi thâm.

2.     Dẫn tinh cho Lợn nái.

Nếu là Lợn nái hậu bị thì nên bỏ qua lần động dục đầu tiên và dẫn tinh cho Lợn nái động dục lần thứ 2 hoặc 3 ( nếu có Lợn đực nhảy trực tiếp là tốt nhất ). Lứa đầu thường có số con trên ổ thấp. Để khắc phục tình trạng này, tại úc có thí nghiệm như sau:

Bước 1. Dẫn tinh cho Lợn nái động dục lần đầu có chứa tinh trùng đã chết hoặc giao phối với đực thí tình.

Bước 2. Chu kỳ tiếp theo sẽ phối giống bình thường.

Như vậy sẽ làm tăng tính miễn dịch, giảm tỷ lệ chết của phôi, do đó số con đẻ ra trên ổ sẽ tăng ( 1,5 - 1,7 con/ổ ).

Dụng cụ dẫn tinh: Gồm dẫn tinh quản ( loại ống cao su trơn hoặc loại ống plastic có đầu xoắn). Bao gói đựng tinh dịch đã pha loãng (lọ nhựa, thuỷ tinh, ống, túi ...). Những dụng cụ này được làm bằng các chất liệu không gây độc cho tinh trùng. Dụng cụ dẫn tinh phải được vô trùng trước khi dẫn tinh, khi dẫn tinh, kỹ thuật viên nên mang theo một lọ nhỏ chất bôi trơn như Vazơlin hoặc Glycerin.

Thao tác dẫn tinh: Dẫn tinh viên vệ sinh phần ngoài bộ phận sinh dục Lợn cái, rửa và lau tay khô. Giữ cho nái đững yên bằng cách gãi nhẹ vào vùng mông hoặc kích thích âm hộ. Có thể dùng bàn chân đè nhẹ nên lưng hay bơm một ít tinh dịch vào mũi nái để gây hưng phấn. Dùng ngón cái và trỏ vạch lê hai mép âm hộ ra và nhẹ nhàng đưa dẫn tinh quản đã bôi trơn vào âm hộ đã hé mở. Rồi đẩy dẫn tinh quản về phía trước, hơi chếch lên trên, vừa đưa và xoay nhẹ đầu dẫn tinh quản cho đến khi vào sâu trong âm đạo nái khoảng 15 - 20 cm. Tiếp tục đẩy dẫn tinh quản vào sâu trong cổ tử cung. Khi dẫn tinh viên cảm thấy đầu dẫn tinh quản không thể vào sâu được nữa thì từ từ bơm tinh. Tốt nhất nên nâng túi đựng tinh hoặc xơranh dẫn tinh lên cao để tinh tự chảy vào tử cung.

          Khi đưa dẫn tinh quản vào âm đạo nên làm động tác rút ra rút vào nhẹ nhàng để kích thích Lợn. động tác kích thích này rất quan trọng vì nó hõ trợ tở cung thúc đẩy tinh trùng tiến về phía ống dẫn trứng ( tinh trùng phải di chuyển 1 -1.5 m theo chiều dài ống dẫn trứng ). Nên từ từ rút dẫn tinh quản ra sao cho phần tiếp xúc với dẫn tinh viên luôn cao hơn so với âm hộ lợn, nếu Lợn nái không chịu đứng yên thì sẽ dồn nó vào một góc để nó không chạy , hay lợn nái nằm bẹp xuống dí âm hộ vào mặt đất, lúc đó phải dùng tay kéo đuôi nâng mông lợn lên.

          Sau khi dẫn tinh, kỹ thuât viên  ”cảm thấy” hài lòng thì chỉ cần dẫn 1 lần, còn không thì dẫn lặp lại  lần 2 sau 12- 14 giờ. Một liều dẫn thông thường dao động từ 60 - 100 ml.

V.     ĐÔNG LẠNH TINH DỊCH LỢN

Đa số các nghiên cứu cũng như thực nghiệm về đông lạnh tinh dịch Lợn đều nhằm mục đích lưu giữ và bảo tồn quỹ gen. Khi Lợn nái được phối giống bằng tinh dịch động lạnh tỷ lệ thụ thai đạt 40-50%.

MỘT SỐ ẢNH HƯỞNG VÀ BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC

 CHẤT LƯỢNG LỢN ĐỰC GIỐNG

1.  RỐI LOẠN QUÁ TRÌNH SINH TINH Ở LỢN ĐỰC GIỐNG VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC.

              Một số bệnh lí cơ bản thường gặp ở tinh dịch Lợn gồm: Vô tinh, ít tinh, lãnh tinh và tinh kỳ hình. Những biến đổi bệnh lý của tinh là hậu quả đặc trưng thuộc các dạng vô sinh khác nhau ( bẩm sinh, già, triệu chứng, nuôi dưỡng, do sử dụng.... ).

Vô tinh:

Là hiện tượng không có tinh trùng ở trong tinh dịch. Tinh trùng không được hình thành và vô tinh xảy ra trong bệnh ẩn tinh hoàn ( cả 2 hòn ), tinh hoàn kém phát triển, các quá trình thoái hoá ở trong tinh hoàn do cho ăn khẩu phần đơn điệu và do các bệnh tật khác, do sử dụng đực quá mức hoặc do viêm ống dẫn tinh.

Ít tinh:

Là trường hợp trung gian chuyển tiếp đến hiện tượng vô tinh hoặc quá trình tạo tinh đang hồi phục. Trong bệnh này ở tinh dịch số lượng tinh trùng ít, đôi khi hoạt dục của con đực rất tốt nhưng sức sống của tinh trùng lại rất yếu.

Nguyên nhân gây nên hiện tượng này cũng giống như nguyên nhân gây nên vô tinh. Bởi vậy muốn khắc phục hậu quả xấu cần loại bỏ các yếu tố bất lợi. Những đực bị ẩn tinh hoàn thì không nên dùng để phối.

Nếu tinh hoàn  kém phát triển cần cải thiện thức ăn và chăm sóc đực giống tốt, có thể dùng HTNC hoặc matxoa tinh hoàn. Một phương pháp hiệu quả là cho đực tiếp xúc với nái chịu đực, đặc biệt là trong trường hợp có đực “ có kinh nghiệm ” đang phủ nái.

Nếu quá trình tạo tinh rối loạn do thức ăn thì cần cải thiện thức ăn ( cho ăn thêm ngô mầm, thóc mầm, trứng gà.. .) nhưng cần phải nhiều thời gian ( 1-2 tháng hoặc có thể lâu hơn ).

Lãnh tinh

Là trường hợp tinh trùng không chuyển động ở trong tinh dịch tươi, nguyên nhân gây chứng bệnh này rất nhiều nhưng phổ biến hơn cả là do rối loạn chức năng của phó tinh hoàn. Các quá trình viêm cấp tính và mãn tính tinh hoàn, phó tinh hoàn và các màng của chúng xảy ra do nhiễm trùng, chấn thương và băng giá gây nên rối loạn chế độ điều tiết nhiệt  trong qua trình tạo tinh trùng ở trong tinh hoàn và giữ chúng ở trong ống dẫn của phó tinh hoàn. các nguyên nhân đó dẫn đến tinh trùng bị chết, bất động và thay đổi thành phần cấu tạo.

Chứng lãnh tinh tạm thời có thể xảy ra khi nhiệt độ tinh hoàn và tinh hoàn tăng cao do nhiệt độ môi trường quá nóng hoặc do chuồng bẩn phân rác bám chặt lên bìu tinh hoàn tạo thành gạc nóng.. ..

Chứng lãnh tinh xảy ra khi các tuyến sinh dục phụ và túi đựng tinh của ống dẫn tinh bị bệnh, khi xuất tinh các chất tiết bệnh lý trộn lẫn vào tinh làm tinh trùng yếu đi hoặc bị chết.

Chứng lãnh tinh còn gặp khi nghỉ lâu giữa 2 lần giao phối hoặc chế độ sử dụng bất hợp lí, chế độ ăn uống không bảo đảm, thức ăn thiếu vitamin và khoáng, thiếu vận động. Trong trường hợp này cần loại bỏ các yếu tố bất lợi. Hàng ngày cần vệ sinh bao tinh hoàn Lợn đực gióng bằng nước sạch. Trong mùa hè cần dội nước thường xuyên  và tắm đều đặn.

Tinh trùng kỳ hình

Xuất hiện các dạng kỳ hình của tinh trùng. Trong các kiểu kỳ hình của tinh trùng có có dạng sau: Đầu biến dị, có hai đầu, gẫy cổ, đầu cách ly, đuôi cong hoặc bẻ gập, hai đuôi, đuôi to.. . tinh trùng có đầu to quá hoặc bé quá nói nên sự rối loạn chức năng của tinh hoàn ( viêm mãn tính, bị nóng quá ). Nếu tinh trùng bị dị dạng đuôi và dập thì liên quan tới trạng thái bệnh lý ở ống dẫn tinh, các tuyến sinh dục phụ, rối loạn chức năng điều nhiệt của bao tinh hoàn hoặc do tinh hoàn quá nóng ( trường hợp này thường thấy ở mật độ tinh trùng ở trong các ống dẫn tinh quá dày đặc do Lợn đực ít được sử dụng, do đó nếu không cho phối được đều đặn thì cần tìm cách giải phóng tinh để tránh hiện tượng trên). Trường hợp đuôi tinh trùng bị vặn có thể là do nước lạnh lẫn vào tinh.

Yêu cầu tối thiểu cho hoạt lực tinh trùng là 0,8 ( nếu quá 20 % kỳ hình sẽ phải loại thải ).

2.      DẠNG VÔ SINH CỦA LỢN ĐỰC GIỐNG

Hiện nay thụ tinh nhân tạo ( TTNT) đang được sử dụng phổ biến rộng rãi trong các vùng chăn nuôi Lợn công nghiệp, do đó nếu chất lượng con đực giống không được đảm bảo sẽ gây ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi.

Vô sinh của Lợn đực giống xảy ra ở hai dạng: Rối loạn các phản xạ sinh dục với việc giảm từng phần  hoặc toàn bộ khả năng giao phối và mất kết quả thụ thai do các biến đổi bệnh lí của tinh trùng. Những biến đổi đó gọi là liệt dương (Impotentia ), có nghĩa là Lợn đực không có khả năng phối giống.  Người ta chia vô sinh của Lợn đực ra làm 7 dạng chính theo các nguyên nhân sau: .

+ Bẩm sinh

+ Già

+ Triệu chứng

+ Nuôi dưỡng

+ Sử dụng

+ Khí hậu

+ Nhân tạo

Vô sinh bẩm sinh:

Dạng này do các khuyết tật trong phát triển của tinh hoàn: Kém phát triển  ( thiểu sản ) tinh hoàn ( infantilimus ) và ẩn tinh hoàn ( cryptorchismus ) thiếu  1 hoặc 2 tinh hoàn. Trong trường hợp thiểu sản tinh trùng sẽ không được hình thành, tinh dịch không có tinh trùng ( azoospermia). Ẩn tinh có thể ở thể bụng khi tinh hoàn ở trong khoang bụng, thể bẹn khi tinh hoàn ở vùng bẹn. Nếu bị ẩn 1 tinh hoàn thì Lợn đực vẫn làm việc được xong số lượng tinh trùng sẽ giảm xuống. Nếu bị ẩn cả 2 thì chắc chắn sẽ dẫn đến vô sinh, bởi tinh trùng không được hình thành do nhiệt độ ở trong khoang bụng cao hơn nhiệt độ ở bao tinh hoàn 4-5⁰C. Theo chúng tôi chỉ nên dùng Lợn đực này vào việc làm đực thí tình mà không cần phẫu thuật hay thay đổi vị trí của dương vật.

Vô sinh do già

Lợn đực có thể dùng từ lúc 10-11 tháng tuổi (đực các giống ngoại thuần ) và kết thúc 7- 8 năm tuổi. Sau thời gian này khả năng giao phối của chúng bị giảm do hoạt động Hormone của tinh hoàn bị giảm gây rối loạn quá trình tạo tinh và các phản xạ sinh dục. để đánh giá vô sinh có phải do già hay không cần kiểm tra kỹ lâm sàng và đánh giá chất lượng tinh nhiều lần.

Vô sinh do triệu chứng

Xảy ra do các quá trình viêm ở trong các cơ quan sinh dục do các cơn đau và bệnh tật khác của con vật. Trong trường hợp này sẽ xuất hiện rối loạn các phản xạ sinh dục hoặc mất hẳn phản xạ  và giảm chất lượng tinh.

          Viêm da bao tinh hoàn, tinh hoàn, phó tinh hoàn ( Appendix) và các lớp bao da của chúng xảy ra do các bệnh truyền nhiễm, chấn thương, rối loạn chế độ nhiệt. Tất cả những nguyên nhân đó dẫn đến ít tinh, tinh trùng bất động, tinh trùng kỳ hình hoặc không có tinh trùng.

          Chấn thương niêm mạc dương vật và bao quy đầu  có thể xảy ra do: bỏng, vết sây sát sưng tấy do lấy tinh sai phương pháp, do các bệnh truyền nhiễm như viêm âm đạo, sảy thai truyền nhiễm.. . dẫn đến viêm dính bao quy đầu, niêm mạc bao quy đầu và dương vật nên làm mất tính đàn hồi hoặc dính vào nhau ở nhiều điểm gây cản trở các dòng máu đến các thể hang dương vật và dương vật không cương cứng được. Ngoài ra còn nhiều trường hợp do bị đau cho nên con vật không thể xuất tinh được      ( asspermatismus ).

          Các loại khối u trên dương vật, vỡ các thể bờ, hẹp đầu bao quy đầu cũng gây cản trở cho việc thò đầu dương vật ra cũng như việc xuất tinh.

          Khi bị bệnh thấp khớp và yếu chân các phản xạ sinh dục yếu dần hoặc bị mất hẳn. Khi bị các thể kể trên thì phải điều trị kịp thời ( theo nguyên nhân hoặc triệu chứng ). Để phòng bệnh bao quy đầu cần rửa sạch hàng ngày bằng nước ấm và lau khô.

          Để phòng bệnh thấp khớp chân của con đực cần có nền chuồng khô (nền chuồng làm bằng gỗ hoặc xi măng nhưng không được đánh bóng, nền phải cao hơn mặt đất xung quanh >40 cm để tránh hút ẩm từ dưới lên.), thông thoáng tốt. Hàng ngày cho đi dạo đều đặn. Thường xuyên cọ rửa 4 chân bằng nước xà phòng. Kịp thời phát hiện các vết thương ở đực đặc biệt là ở vùng lòng bàn chân, móng và có biện pháp điều trị hợp lí.

Vô sinh do nuôi dưỡng

Xuất hiện do chăm sóc không đảm bảo, thức ăn nghèo dinh dưỡng, thiếu Vitamim và các khoáng vi lượng, làm cho phản xạ giao phối của lợn đực yếu, chất lượng tinh dịch giảm.

          Ngược lại, nếu cho ăn tốt mà thiếu vận động thì đực sẽ béo quá dẫn đến hiện tượng thoái hóa mỡ tinh hoàn, yếu cơ, giảm hoạt động sinh dục và chất lượng tinh hoặc nếu cho ăn no quá đực sẽ lười làm việc, nghĩa là không nên cho đực đi phối sớm hơn 2 giờ khi đã cho ăn, uống no.

Vô sinh do sử dụng.

Xảy ra do sử dụng lợn đực giống quá sức, trong trường hợp này tất cả các phản xạ phối giống yếu dần, giảm khối lượng và chất lượng tinh trùng. Do đó cần thực hiện chế độ sử dụng lợn đực giống hợp lí theo độ tuổi, giống, độ béo, khả năng của mỗi đực giống và chất lượng tinh trùng của mỗi cá thể. Đực hậu bị ngoại 8 tháng tuổi cho nhảy 1-2 lần trong vòng 10 ngày, đực trưởng thành 3 ngày/lần nếu chất lượng tinh trùng tốt thì cho 2 ngày/lần.

Vô sinh do khí hậu

Thường xuyên xảy ra khi gặp khí hậu thay đổi đột ngột như: Nóng quá, thừa ánh sáng, lạnh buốt, chuồng chật chội mà thiếu vận động...

          Cần thực hiện diện tích chuồng nuôi: 2 m x 3 m = 6 m²

Vô sinh nhân tạo

Xảy ra do sử dụng đực không đúng quy trình, ( ví dụ: Đực thấp hơn nái ( giá nhảy ) nên dương vật không đưa được ra khỏi bao quy đầu làm phản xạ phối yếu dần, việc xuất tinh sẽ không trọn vẹn, ngược lại nếu đực cao quá cũng thường xảy ra hiện tượng tương ứng ), khắc phục tình trạng này cần thực hiện chọn cặp giao phối tương xứng hoặc có sự trợ giúp kịp thời, trong thực tế, đực giống sau một thời gian phối trực tiếp thì cho qua làm TTNT do trọng lượng lớn khó thực hiện phối giống trực tiếp.

          Trong công tác TTNT cần chú ý tới chất lượng tinh trùng mà có kế hoạch pha loãng nồng độ đảm bảo 3-5 tỷ tinh trùng sống/liều và pha loãng 1ml/kg thể trọng nái.

3.     MỘT SỐ BIỆN PHÁP KÍCH THÍCH HOẠT ĐỘNG SINH DỤC CỦA LỢN ĐỰC GIỐNG

Để khắc phục các yếu tố gây nên hiện tượng vô sinh như ở trên, ngoài việc thực hiện tốt các chế độ chăm sóc nuôi dưỡng người ta còn dùng nhiều biện pháp và chất kích khác nhau ( các loại hoá chất, chất hướng thần kinh và hoocmone )

Trong các chất hướng thần kinh người ta dùng Proserin và Carbocholin, tiêm dưới da các chất này trước khi phối sẽ tăng lượng tinh và số lượng tinh trùng.

Proserin (còn gọi Neostigmim bromid, Metylsulphat, Syntostigmin, Neo-eserin, Vagostigmin, Prostigmin ) tiêm dưới da dung dịch 5% với liều 3,7 – 7 mg/100 kg thể trọng.

Carbocholin tiêm ở dạng dung dịch 0,1% với liều  0,5 – 0,9 mg/100 kg thể trọng vào khoảng 30 phút trước khi phối giống ( lấy tinh ).

HTNC tăng hoạt động sinh dục của đực giống, tăng khối lượng tinh, số lượng tinh trùng trong một lần phóng. Tiêm cho lợn đực giống 1 lần trong một tuần với liều  5 đvc/kg thể trọng, tiêm 4 mũi, nghỉ 1 tháng rồi lại tiêm ( nếu cần thiết ).

Oxytocin ( Pututrin ) kích thích các phản xạ sinh dục, tăng lượng xuất tinh, số lượng tinh. Đối với lợn đực trọng lượng 180 – 250 kg tiêm ven ( ven tai) trước khi phối giống 12 phút với liều 1-3 UI/đực.

Matxoa tinh hoàn Để kích thích khả năng phối giống của lợn đực có thể sử dụng phương pháp matxoa tinh hoàn. Matxoa cần tiến hành hàng ngày sau khi đã rửa sạch bao tinh hoàn bằng nước ấm. Matxoa (bóp nhẹ, xoa từ dưới lên trên) bao tinh hoàn, ống dẫn, tinh hoàn và phó tinh hoàn. Lợn đực cần xoa trong phòng 1 phút trước khi cho đi phối 30- 60 phút. Matxoa có tác dụng kích thích trương lực của ven và limphô, tăng huyết áp một cách phản xạ và vì vậy lượng máu đến tinh hoàn nhiều hơn. Cùng với dòng máu, dinh dưỡng và hocmon đến tinh hoàn nhiều hơn, do vậy hoạt động sinh dục của lợn đực tăng, số lượng và chất lượng tinh trùng được cải thiện. Matxoa có tác dụng tốt đối với lợn đực non, nhưng phản tác dụng khi tinh hoàn bị viêm.

ADE (ADE B-complex, Poly AD) cũng có tác dụng tốt đối với lợn đực. Liều tiêm 4-6 ml/đực, 1tháng tiêm 1 lần. Nếu tiêm kết hợp với HTNC đầu tiên, đặc biệt vào dịp hè khi thời tiết nóng bức.

              Adrenalin: Một số đực giống trong lúc phủ nái (và cả sau khi phủ xong), đặc biệt là đực non đôi khi tỏ ra mệt mỏi, ăn ít (hoặc bỏ ăn), cần tiêm 3- 4ml Adrenalin để chống sốc.