CHUYÊN ĐỀ 1: CHĂM SÓC NUÔI DƯỠNG

CHUYÊN ĐỀ 1: CHĂM SÓC NUÔI DƯỠNG

NỘI DUNG

-         Chăm sóc nuôi dưỡng lợn hậu bị

-         Chăm sóc nuôi dưỡng lợn đực giống và thụ tinh nhân tạo

-         Chăm sóc, nuôi dưỡng lợn nái có chữa

-         Chăm sóc, nuôi dưỡng lợn nái đẻ và nuôi con

-         Chăm sóc, nuôi dưỡng lợn con sau cai sữa

-         Chăm sóc, nuôi dưỡng lợn thịt

A, Quy trình chăm sóc, nuôi dưỡng nái hậu bị

Mục tiêu

- Giảm tỷ lệ loại thải, loại thải đúng thời điểm ( trong giai đoạn nuôi hậu bị ) để tăng hiệu quả trong chăn nuôi lợn nái sinh sản

- Lợn đẻ nhiều con, nuôi con tốt, heo mòn thể trạng ít

- Lên giống nhanh sau cai sữa

I, TUYỂN CHỌN HEO HẬU BỊ

+ Chọn ở nhà

a, Chọn theo gia phả( huyết thống) :  Đẻ nhiều con, sữa tốt, nuôi con mau lớn, ít bệnh tật

( Muốn chọn được những con này chính xác thì phải theo dõi thật tốt. Theo dõi bằng thẻ nái )

b, Chọn theo ngoại hình:

-         Chân cao, dài. Không nứt móng. Đi bằng móng, dáng đi nhanh nhẹn, uyễn chuyển.Dù heo có đặc tính di truyền tốt đến đâu mà chân móng không tốt thì cũng không sử dụng được

-         Bụng thon, gọn

-         Mông to, nở

-         Khấu đuôi lớn

-          Vú: 12 vú trở lên. Không có vú lép, núm vú to, lộ rõ. Sắp xếp đều nhau

-         Âm môn: phát triển, không dị tật. Không chọn những con âm hộ nhỏ mang thai cũng như nuôi con kém

+ Mua heo hậu bị

-         Cơ sở có uy tín, chất lượng con giống tốt ( đã làm đầy đủ vacxin, heo con sinh trưởng nhanh, phát triển tốt )

-     Heo có những đặc tính di truyền tốt như : tăng trọng nhanh, tiêu tốn thức ăn ít.

-         Hỏi ý kiến của khách hàng đã mua về chất lượng con giống nơi đó

II, THÍCH NGHI CHO LỢN HẬU BỊ

+ Lợn hậu bị khi nhập về phải nuôi cách ly: Giúp heo tránh những mầm bệnh mới tấn công ( lợn mới nhập về bị stress, mệt mỏi và sức đề kháng kém ). Theo dõi , tránh lây lan mầm bệnh mới cho heo cũ

+ Cho lợn thích nghi với mầm bệnh ở trại: Giúp lợn nhanh chóng tạo kháng thể tự nhiên chống lại dịch bệnh

-         Tạo miễn dịch cho hệ tiêu hóa: cho ăn phấn nái lứa 1 trộn với cám

-         Hệ sinh sản: cắt thái thai nhau, chết lưu trộn cám

-         Hệ hô hấp : Nuôi nái hậu bị với những lứa heo khác với tỷ lệ 1/5

Những chất bài thải trên cho thích nghi không quá 24h để tránh vi khuẩn sinh sôi nảy nở sẽ nguy hiểm

Những chất bài thải trên là những nguồn vacxin miễn phí và hiệu quả

III, THÚC ĐẨY HẬU BỊ LÊN GIỐNG

Có nhiều cách để thúc đẩy heo hậu bị lên giống như: thời gian chiếu sáng, nhốt chung đàn, tạo stress thức ăn, di chuyển đàn nhưng tốt nhất là cho tiếp xúc với heo đực

+ Thời điểm tiếp xúc với heo đực tốt nhất: từ 160 đến 170 ngày tuổi là tốt nhất( kích thích phát triển tuyến vú, tăng số lượng trứng rụng, trọng lượng và độ lớn của trứng và tử cung sẽ gia tăng, động dục rõ ràng hơn.)

+ Tiếp xúc hoàn toàn với nhau bằng cách nhốt chung

+ Tiếp xúc mỗi ngày 15 đến 20 phút và khoảng 10 ngày

+ Tiếp xúc với 2 con đực khác nhau thì hiệu quả tốt hơn

+ Tiếp xúc với heo đực 1 năm tuổi tốt hơn heo đực đã thành thục hoàn toàn

IV, THỜI GIAN PHỐI HEO HẬU BỊ

Thời gian phối giống heo hậu bị ảnh hưởng rất lớn đến số con sơ sinh

a, Nếu phối lần đầu tiên sớm quá

+ Thể trạng phát triển chưa hoàn chỉnh. Chưa sẵn sàng cho quá trình làm mẹ

+ số con sơ sinh thấp ( trứng rụng chưa nhiều )

+ heo mòn thể trạng nhiều ( vừa sinh trưởng vừa nuôi con )

+ sau cai sữa lên giống chậm

+ nhanh loại thải nái

b,Nếu phối lần đầu tiên quá trễ

+ Heo dễ bị béo phì ( cho ăn tự do )

+ Lãng phí cám

c, Khi nào phối là phù hợp

+ Heo hậu bị đạt 7,5 đến 8 tháng tuổi

+ Trọng lượng 110 đến 120 kg

+ Lên giống khoảng 2 đến 3 lần là phù hợp

+Heo là động vật đa thai nên số trứng rụng rất nhiều. Mỗi chu kỳ bình quân khoảng 25 quả tùy giống , dinh dưỡng, lứa đẻ

- Heo hậu bị số trứng rụng nhiều hơn heo nái

- Lần lên giống đầu tiên 10,3 quả

- Lần lên giống thứ 2 : 11,3 quả

- Lần lên giống thứ 3: 11,45

- Lần lên giống thứ 4: 12 quả

- Và tới thời kỳ nào đó số lứa đẻ càng tăng thì trứng rụng càng nhiều

V, THỨC ĂN CHO HEO HẬU BỊ

+ Cho heo nái ăn tự do đến 80 hoặc 90 kg. Sau đó cho ăn khống chế ( 2,2 đến 2,5 kg ) và chuyển sang thức ăn nái nuôi con đến khi phối giống thì dừng lại

Tại sao cho ăn hạn chế và cho ăn thức ăn nái nuôi con

+ Cho ăn hạn chế: Tránh heo quá mập, heo bị nân

+ Cho ăn thức ăn nái nuôi con: Tăng cường dinh dưỡng trước khi phối giống, giúp heo hoàn thiện phát triển khung xương. Đạt  những tiêu chuẩn cần thiết để làm mẹ

+ Thức ăn tránh nấm mốc: kẻ thù dấu mặt vì thường không biểu hiện rõ ra bên ngoài nhưng ảnh hưởng đến việc phát dục của heo hậu bị như: chậm động dục, buồng trứng không phát triển, vô sinh và ngộ độc

VI, NƯỚC UỐNG CHO HEO HẬU BỊ

+ Nhu cầu nước cho heo hậu bị từ 5 đến 8 lít mỗi ngày

+ Áp lực nước là 2 lít/ phút

VII, THỜI GIAN CHIẾU SÁNG CHO LỢN HẬU BỊ

+ Thời gian chiếu sáng cho heo hậu bị 16h/ ngày

+ Kích thích heo lên giống nhanh hơn

+ Thời gian chiếu sáng không ảnh hưởng đến số con trên lứa, nhưng thiếu ánh sáng thì hiện tượng tiêu phôi có thể xảy ra ở giai đoạn đầu thai kỳ

+ Sử dụng bóng huỳnh quang tốt hơn so với đèn sợi đốt và có ánh sáng gần giống với ánh sáng tự nhiên hơn

+ Theo diện tích, cường độ ánh sáng tối thiểu 100w/1m2

+ Ánh sáng phải được đặt trên đầu lợn nái

+ Đảm bảo lợn được tiếp xúc tối đa với ánh sáng ban ngày

+ Thời gian chiếu sáng 24h/ ngày thì lại không tốt

VIII, VACXIN CHO HEO HẬU BỊ

+ Trước khi phối khoảng 1 tháng phải làm đầy đủ vacxin cho heo. Để heo có kháng thể truyền qua sữa đầu cho heo con giúp heo con chống lại bệnh tật

+ Các loại vacxin cần tiêm phòng: Dịch tả, phó thương hàn, tụ huyết trùng

+ Nếu có điều kiện thì tiêm thêm 1 số loại vacxin: PRRS, FMD, Suyễn..

+ Tẩy nội, ngoại kí sinh trùng bằng ivermectin ( 10 ngày sau nhắc lại vì ivermec tin tồn tại trong máu đến 10 ngày )

+ Trộn kháng sinh vào thức ăn để phòng bệnh cho lợn ( một số loại kháng sinh phổ hoạt rộng để phòng bệnh về đường tiêu hóa , hô hấp như Amox, flophenicol, doxycyline.. vv

THỤ TINH NHÂN TẠO TRÊN HEO

Ưu điểm của TTNT

+ Giảm được số đực giống ( giảm thức ăn, công lao động )

+ Nâng cao chất lượng đàn giống

+ Hạn chế lây nhiễm qua đường sinh dục

+ Khắc phục được lợn đực quá to mà nái quá nhỏ

Nhược điểm

+ Giảm hưng phấn ở lợn cái , giảm tỷ lệ thụ thai

+ Đòi hỏi tay nghề, chuyên môn cao

I.                  HUẤN LUYỆN LỢN ĐỰC NHẢY GIÁ VÀ LẤY TINH.

1.     Giá nhảy cho Lợn.

Giá nhảy cho Lợn có thể được làm bằng bất cứ vật liệu gì ( ximăng, gỗ, sắt thép.. ..) miễn là tiện lợi và rẻ tiền, dễ làm cho người sử dụng. Có thể xây cố định bằng ximăng, hoặc chế tạo giá di động, hay điều chỉnh được. Dọc theo sườn giá nhảy nên lắp các mấu gác chân giúp cho Lợn được thuận lợi khi nhảy giá.

Giá nhảy nên được đặt ở một khu vực  riêng rẽ, yên tĩnh. Trong ngăn lấy tinh, ít nhất lắp đặt 2-3 rào chắn bằng ống tròn nhựa hoặc kim loại đặt cách nhau 30 cm, để cho người lấy tinh không phải mở cửa hay nhảy qua tường.

Vị trí thích hợp để đặt giá lấy tinh là góc phòng hoặc sát tường làm như vậy sẽ hạn chế được mức tối thiểu việc đi lại của con đực quanh giá, cách bố trí này giúp cho kỹ thuật viên thao tác lấy tinh dễ dàng nhất là khi phải đẩy lợn trèo lên giá để lấy tinh.

2.            Huấn luyện Lợn đực.

+ Về thể trọng

Khi heo giống ngoại đạt 100kg đến 120kg

Heo giống ngoại đạt 80 đến 90 kg

+ Về phản xạ tính dục: khi thể trọng đạt và phải kết hợp với các biểu hiện của tính dục ( hiếu động, nhảy lên lưng con khác... )

+ Phương pháp huấn luyện

Nhìn chung, huấn luyện lợn  Lợn đực nhảy giá là khá dễ dàng nếu tuân thủ theo các bước:

Bước 1 Cho Lợn tập sự xem con khác nhảy giá một vài lần ( tham quan )

Bước 2: Khi lợn đi qua giá nhảy thì kích thích dương vật lợn + tay vỗ giá nhảy để gây chú ý cho lợn

Bước 3: Lấy tinh dịch lợn đực, nước tiểu lợn cái bôi vào giá nhảy ( để cho lợn đực biết trước đây có con đực đã nhảy ở đây )

Bước 4: Dùng heo giả ( có bôi mùi động dục con cái ) đưa vào mũi heo để dụ heo đi tới giá nhảy và kích thích lợn đực

Bước 5: Cưỡng bức lợn nhảy giá

Huấn luyện khoảng 7 đến 10 ngày , ngày 1 đến 2 lần là lợn sẽ quen dần việc nhảy giá. Cá biệt có con cả tháng mới biết nhảy

3.     Lấy tinh.

Trước đây người ta lấy tinh bằng âm đạo giả, nhưng ngày nay chủ yếu là bằng tay. Khi Lợn đực vào phòng lấy tinh cần tạo cảnh quan, mùi để kích thích dục tính của con vật. Sau khi nó ôm giá nhẹ nhàng kích thích bằng tay vào bao dương vật, matxa, để kích thích dương vật thò ra, khi dương vật thò ra thì nhanh tay, dùng lòng bàn tay nắm đoạn xoắn của dương vật. Khi nắm không nên nắm quá chặt hoặc quá lỏng. Kích thích dương vật bằng áp lực. Nếu kích thích đúng thì Lợn đực sẽ duỗi toàn bộ dương vật ra và nó sẽ ngừng động tác thúc tới trước và bắt đầu xuất tinh.

Khi Lợn đực xuất tinh thì sẽ không hứng chất dịch ban đầu gồm keo, tinh dịch loãng. đợi đến khi thấy tinh dịch có màu trắng sữa thì hứng vào cốc hứng tinh đẫ được lắp vải màn vô trùng từ trước.

Để bảo đảm cho chất lượng tinh trùng tốt cần chú ý tắm, chải cho Lợn 1-2 lần vào mùa hè. Cho Lợn vận động hàng ngày, tránh cho Lợn quá béo và quá gầy. Mỗi tuần lấy 2-3 lần và sau khi lấy tinh thì chú ý cho nghỉ 30- 40 phút rồi mới cho ăn.

II.               ĐÁNH GIÁ PHẨM CHẤT TINH DỊCH LỢN.

Nói chung tinh dịch tốt là yếu tố quan trọng để đạt được tỷ lệ thụ tinh cao.

Các chỉ tiêu để đánh giá là:

·                    Màu sắc tinh dịch ( trắng phấn )

·                    Độ pH tinh dịch ( trung bình là 7,5, tức là hơi kiềm có ý nghĩa để trung hòa bớt PH toan của âm đạo là 3,8 đến 4,6 )

·                    Lượng xuất tinh ( ký hiệu là V )

·                    Hoạt lực của tinh trùng ( ký hiệu là A )

·                    Nồng độ tinh trùng/ml tinh dịch ( ký hiệu là C )

·                    Tổng số tinh trùng tiến thẳng trong tinh dịch ( VAC )

·                    Tỷ lệ tinh trùng kỳ hình ( ký hiệu là K )

·                    Sức kháng của tinh trùng ( ký hiệu là R )

·                    Áp xuất thẩm thấu của tinh dịch ( ký hiệu là Posm )

·                    Acroxom.

III.           PHA LOÃNG VÀ BẢO TỒN TINH DỊCH LỢN.

1.     Môi trường pha loãng và bảo tồn tinh dịch Lợn.

Mục đích của môi trường pha loãng là:

·                    Dung dịch cung cấp năng lượng  cho tinh trùng

·                    Dung dịch chống sốc cho tinh trùng

·                    Dung dịch đệm cho tinh trùng

·                    Dung dịch đẳng trương cho tinh trùng

·                    Dung dịch hạn chế vi trùng phát triển.

·                    Dung dịch làm tăng số liều phối giống.

Môi trường hiện nay trên thị trường rất phong phú, về cơ bản là được dựa theo một số những môi trường đã được xây dựng của nhiều nước trên thế giới, cũng có thể cơ sở tự sản xuất, hay nhập môi trường đóng gói sẵn của các trung tâm. có nhiều loại môi trường: Liên xô 2, Kiep, Hulsenberg, BTS (Beltsvill Thawing Solution), Butschwiler, Modena, TH4, .. ..  Tại Trung tâm Kỹ thuật Lợn giống Trung ương, sau nhiều thời gian theo dõi, pha chế, thực nghiệm đã đưa ra được một loại môi trường TH5 và đang cung cấp cho rất nhiều trạm trại thụ tinh nhân tạo trong cả nước, đảm bảo tốt những yêu cầu cần có cho một loại môi trường, với thời gian bảo quản 2-3 ngày, thời hạn sử dụng 10 tháng.

2.     Cách pha loãng tinh dịch trong môi trường.

Người ta khuyến cáo pha loãng tinh dịch trong môi trường trong điều kiện càng vô trùng bao nhiêu càng tốt bấy nhiêu, nên bảo đảm cho nhiệt độ môi trường pha loãng tương đương với nhiệt độ tinh dịch ( chênh nhau không quá 2⁰C. Cách pha loãng môi trường TH5 của Trung tâm Kỹ thuật Lợn giống Trung ương:

Nhiệt độ thích hợp cho tinh dịch đã pha loãng của Lợn là 15 -18 ⁰C, nhiệt độ cao hơn 18⁰C trong thời gian ngắn cũng có thể chấp nhận được, tuy nhiên với nhiệt độ nhỏ hơn 15⁰C lại có hại cho sức khoẻ của tinh trùng cũng như sự vẹn toàn của các Acroxom tinh trùng. Nên để tinh dịch đã pha loãng trong bóng tối và cứ 12 giờ lại lắc nhẹ một lần sẽ có lợi cho quá trình bảo tồn.

IV.            DẪN TINH CHO LỢN NÁI

Cấu tạo bộ phận sinh dục

1. Phát hiện động dục

Việc phát hiện động dục chính xác có tầm quan trọng đặc biệt vì đó là một yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến tỷ lệ thụ thai trong chương trình phối giống. Lợn đực có khả năng phát hiện chính xác nhất.

Các giai đoạn động dục ở lợn nái:

Giai đoạn trước động dục

Giai đoạn động dục

Giai đoạn sau động dục

Giai đoạn yên tĩnh

Trong thực tế còn gặp hiện tượng động dục thầm lặng ( đến thời kỳ động dục nhưng không biểu hiện rõ ràng...) hoặc động dục giả ( có 1 số hành động như động dục nhưng trứng không rụng, những con này bị rối loạn hocmon nên loại thải )

2. Thời điểm phối giống cho lợn nái

Thời điểm phối giống thích hợp:

Biểu hiện bên ngoài: Dậu màu mận chín + keo dính + mê ì

Bên trong: Số trứng rụng nhiều nhất

Từ lúc mê ì (oh ) sau đó 12 h phối là đẹp nhất

Thời gian rụng trứng từ khi có phản xạ đứng im:

từ 16 đến 21h tỷ lệ rụng trứng:  17 đến 18%

từ 21 đến 31h tỷ lệ rụng trứng : 46 đến 47 %

Từ 31 đến 41h tỷ lệ rụng trứng: 93 đến 94 %

Thời gian cần thiết để tinh trùng di chuyển đến trứng là 2 đến 3 h

Đối với lợn giống ngoại phối giống lần đầu tiên vào 12h sau khi có biểu hiện chịu đực. Đối với lợn nái rạ là 24h

Có thể phối 3 lần tăng tỷ lệ thụ thai từ 5 đến 8 % và số con sơ sinh tăng 0,4 con / lứa

2.     Dẫn tinh cho Lợn nái.

Nếu là Lợn nái hậu bị thì nên bỏ qua lần động dục đầu tiên và dẫn tinh cho Lợn nái động dục lần thứ 2 hoặc 3 ( nếu có Lợn đực nhảy trực tiếp là tốt nhất ). Lứa đầu thường có số con trên ổ thấp. Để khắc phục tình trạng này, tại úc có thí nghiệm như sau:

Bước 1. Dẫn tinh cho Lợn nái động dục lần đầu có chứa tinh trùng đã chết hoặc giao phối với đực thí tình.

Bước 2. Chu kỳ tiếp theo sẽ phối giống bình thường.

Như vậy sẽ làm tăng tính miễn dịch, giảm tỷ lệ chết của phôi, do đó số con đẻ ra trên ổ sẽ tăng ( 1,5 - 1,7 con/ổ ).

Dụng cụ dẫn tinh: Gồm dẫn tinh quản ( loại ống cao su trơn hoặc loại ống plastic có đầu xoắn). Bao gói đựng tinh dịch đã pha loãng (lọ nhựa, thuỷ tinh, ống, túi ...). Những dụng cụ này được làm bằng các chất liệu không gây độc cho tinh trùng. Dụng cụ dẫn tinh phải được vô trùng trước khi dẫn tinh, khi dẫn tinh, kỹ thuật viên nên mang theo một lọ nhỏ chất bôi trơn như Vazơlin hoặc Glycerin.

Thao tác dẫn tinh: Dẫn tinh viên vệ sinh phần ngoài bộ phận sinh dục Lợn cái, rửa và lau tay khô. Giữ cho nái đững yên bằng cách gãi nhẹ vào vùng mông hoặc kích thích âm hộ. Có thể dùng bàn chân đè nhẹ nên lưng hay bơm một ít tinh dịch vào mũi nái để gây hưng phấn. Dùng ngón cái và trỏ vạch lê hai mép âm hộ ra và nhẹ nhàng đưa dẫn tinh quản đã bôi trơn vào âm hộ đã hé mở. Rồi đẩy dẫn tinh quản về phía trước, hơi chếch lên trên, vừa đưa và xoay nhẹ đầu dẫn tinh quản cho đến khi vào sâu trong âm đạo nái khoảng 15 - 20 cm. Tiếp tục đẩy dẫn tinh quản vào sâu trong cổ tử cung. Khi dẫn tinh viên cảm thấy đầu dẫn tinh quản không thể vào sâu được nữa thì từ từ bơm tinh. Tốt nhất nên nâng túi đựng tinh hoặc xơranh dẫn tinh lên cao để tinh tự chảy vào tử cung.

          Khi đưa dẫn tinh quản vào âm đạo nên làm động tác rút ra rút vào nhẹ nhàng để kích thích Lợn. động tác kích thích này rất quan trọng vì nó hõ trợ tở cung thúc đẩy tinh trùng tiến về phía ống dẫn trứng ( tinh trùng phải di chuyển 1 -1.5 m theo chiều dài ống dẫn trứng ). Nên từ từ rút dẫn tinh quản ra sao cho phần tiếp xúc với dẫn tinh viên luôn cao hơn so với âm hộ lợn, nếu Lợn nái không chịu đứng yên thì sẽ dồn nó vào một góc để nó không chạy , hay lợn nái nằm bẹp xuống dí âm hộ vào mặt đất, lúc đó phải dùng tay kéo đuôi nâng mông lợn lên.

          Sau khi dẫn tinh, kỹ thuât viên  ”cảm thấy” hài lòng thì chỉ cần dẫn 1 lần, còn không thì dẫn lặp lại  lần 2 sau 12- 14 giờ. Một liều dẫn thông thường dao động từ 60 - 100 ml.